Crocus sativus L. (Safran)’ın Yetiştirme Tekniği
Crocus sativus
L. (Safran)’un Yetiştirme Tekniği-Propagation Techniques of Crocus sativus L. (Saffron Plant)
Türkiye’de yalnızca Safranbolu ilçesine bağlı Davutobası köyünde küçük bir alanda kültürü yapılan safranın (Crocus sativus L.) nesli tükenmek üzeredir. Bu çalışma ile, faktöriyel deneme deseni şeklinde oluşturulan deneme alanındaki ekim planına göre safran ekimi, iki farklı aralık x derinlik x korm çapı kullanılarak üç tekerrürlü olarak yapılmış ve bu faktörlerin yavru korm ve çiçek verimine olan etkileri araştırılmıştır.
Çalışmanın sonucunda; yavru korm ve toplam çiçek verimine etki eden en önemli faktörün, korm çapı olduğu belirlenmiştir.
In Turkey, saffron plant (Crocus sativus L.) had been cultivated only on the small area located in the village of Davutobası in Safranbolu and it becomes endangered species. In this study, three replications of two different sowing spacing x sowing depths x corm diameters were used to evaluate their effects on the yield of daughter corm and flower production by using factorial experimental design on the experimental field.
GİRİŞ
Crocus sativusL. (Safran)’un Yetiştirme Tekniği-Propagation Techniques of Crocus sativus L. (Saffron Plant)
Türkiye’de yalnızca Safranbolu ilçesine bağlı Davutobası köyünde küçük bir alanda kültürü yapılan safranın (Crocus sativus L.) nesli tükenmek üzeredir. Bu çalışma ile, faktöriyel deneme deseni şeklinde oluşturulan deneme alanındaki ekim planına göre safran ekimi, iki farklı aralık x derinlik x korm çapı kullanılarak üç tekerrürlü olarak yapılmış ve bu faktörlerin yavru korm ve çiçek verimine olan etkileri araştırılmıştır.
Çalışmanın sonucunda; yavru korm ve toplam çiçek verimine etki eden en önemli faktörün, korm çapı olduğu belirlenmiştir.
In Turkey, saffron plant (Crocus sativus L.) had been cultivated only on the small area located in the village of Davutobası in Safranbolu and it becomes endangered species. In this study, three replications of two different sowing spacing x sowing depths x corm diameters were used to evaluate their effects on the yield of daughter corm and flower production by using factorial experimental design on the experimental field.
GİRİŞCrocus sativus L.
(Safran) dünya üzerinde kuzey yarım kürenin tropikal ve subtropikal bölgelerinde yayılış göstermektedir. Daha çok İtalya, İspanya, Yunanistan gibi Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde ve Türkiye dahil olmak üzere Japonya, Çin, İran ve Azerbaycan’da kültürü yapılan kormlu, çok yıllık otsu bir bitkidir (VURDU vd. 1997). Halen Türkiye’de Karabük İli, Safranbolu İlçesine bağlı Davutobası Köyünde 650 m² bir alanda kültürü yapılan safran (Crocus sativus L) (VURDU 1993), Iridaceae familyasına aittir.
(Safran) dünya üzerinde kuzey yarım kürenin tropikal ve subtropikal bölgelerinde yayılış göstermektedir. Daha çok İtalya, İspanya, Yunanistan gibi Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde ve Türkiye dahil olmak üzere Japonya, Çin, İran ve Azerbaycan’da kültürü yapılan kormlu, çok yıllık otsu bir bitkidir (VURDU vd. 1997). Halen Türkiye’de Karabük İli, Safranbolu İlçesine bağlı Davutobası Köyünde 650 m² bir alanda kültürü yapılan safran (Crocus sativus L) (VURDU 1993), Iridaceae familyasına aittir.
Safran bitkisinin (Crocus sativusL.) stigmasından üretilen ve dünyanın en pahalı baharatlarından biri olan safranın, bir kilogramının yaklaşık fiyatının 8000 $’ın üzerinde olduğu bilinmektedir (NEGBI 1990). Biyokimyasal kataloglarda safranın bir kilogramının 38000 Euro olduğu görülmektedir (ANONİM 1999). Ayrıca, safran kormunun bir tanesinin 1 $ civarında alınıp satıldığı resmi olmayan kaynaklarca ifade edilmektedir.“Safran”, Crocus sativus L.’nin stigmasıdır (NEGBI vd. 1989; PLESSNER vd. 1989). Safran baharatı, Crocus cinsinin ekonomik değere sahip tek türünden elde edilen bir üründür (WARBURG1957). Safran ismi genellikle hem bitki hem de baharat olarak kullanılır. Bu bitki yüzyıllarca kokusu, rengi ve tedavi edici özelliğinden dolayı insanlar tarafından kullanılmakta, 4300 yıldan beri baharatı için yetiştirilmektedir (ESCRIBANO vd. 2000). Safranın kokusunu “safranal”, tadını “picocrocin” ve rengini “crocin” maddelerinin verdiği ve bu maddelerinde Crocus sativus L.’nin kırmızımsı ve üç parçalı stigmalarında bulunduğu tespit edilmiştir (NEGBI vd.1989; PLESSNER vd, 1989; HIMENO ve SANO 1987). Tatlımsı, aromalı bir kokusu ve acımtırak bir tadı vardır (TREASE ve EVANS 1983). Eski tarihlerde safran boya olarak kullanılırdı. M.Ö. 1000’li yıllarda Mısır’da safranın, mumyalamada veya mumyaların saklandıkları sandık şeklindeki tabutları boyamakta kullanıldığı rivayet edilir. Romalılar ilk olarak safranı saç boyası olarak kullandılar (BASKER ve NEGBI 1983). Daha sonraları parfüm olarak da kullanılmıştır. Kolon kanseri olan dişi fareler uzun süreli olarak safran stigmasından elde edilen crosin maddesi ile muameleye tutulduğunda, yaşama sürelerinin arttığı ve herhangi bir yan etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (GARCIA - OLMO vd. 1999).
Safran üretimi titiz bir çalışma gerektirir. Çiçeklerin toplanması, taç yaprakların stamen ve stigmalardan ayrılmasını kolaylaştırmak için dikkatli ve sabah erken saatlerde yapılmalıdır.Ayrılmış stigmalar 50 – 80 °C’de, 30-35 dakika kurutulmaktadır (BAYTOP 1984; TREASE ve EVANS 1983). Kurutma işlemi stigmalar saçlara yerleştirildikten sonra mangal kömürüyle
çalışan yapay fırınlarda gerçekleştirilir. Sonra, kurutulmuş stigmalar soğutulur ve kuru bir yerde depolanır. Kuruma esnasında safranın renginin ve kalitesinin bir ölçüsü olan aroması ortaya çıkar (SKRUBIS 1990).
Bazı Crocus türleri hem tohumları hem de kormlarından üretilirken, Crocus sativus L. yalnızca kormlarından üretilebilmektedir. Tohum vermezler. Kısırlığı polenlerin autotriploid (2n = 24) olmasından kaynaklanmaktadır (CHICHIRICCO 1984). Crocus sativus L.’ nin polenlerindekibu anamoli neslinin devamı için bir engel oluşturmaktadır.
Bu çalışmada, ekonomik değeri çok yüksek ve nesli tehlike altında olan safranın (Crocus sativus L.) yetişme ortamı istekleri ve yetiştirme tekniğinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Prof. Dr. Hasan VURDU
Orm. Yük. Müh. Zeki ŞALTU
Yrd. Doç. Dr. Sezgin AYAN
Gazi Üniversitesi, Kastamonu Orman Fakültesi
