Safranın Kullanımı ve Ekonomik Önemi
Safranın ekonomik önemdeki organı, çiçeğindeki dişi organın üç parçalı tepecik (stigma) kısmıdır. Safrana büyük önem kazandıran crocetin, crocin, picrocrocin ve safranal gibi temel maddeler, yalnızca tepecik kısmında bulunmaktadır. Tepecik kısmı % 0,4-1,3 oranında uçucu yağ içermektedir. Uçucu yağın bileşiminde en çok safranal maddesi vardır. Sürdürülen araştırmaların çoğunluğu, belirtilen maddeleri içermesi nedeniyle, tepecik (stigma) üzerinde yoğunlaşmaktadır.Safranın Kullanım Alanı
Boya sanayi, kozmetik sanayi, ilaç sanayi ve gıda sanayi olmak üzere dört ana başlık altında toplanabilir.
1) Geçmişte, boyama işlerinde, kumaş ve halı ipliklerinin boyanmasında geniş olarak kullanılmıştır. Boyama gücünün çok yüksek (kendi ağırlığının 100 bin katı kadar) ve hoşa giden parlak sarı renk vermesine rağmen, pahalı madde olması nedeni ile, bugün genel olarak boyama için kullanımı çok azalmıştır. Sentetik boyalar çok daha ucuz olduğu için safranın yerini almış bulunmaktadır.2) Kozmetik sanayi inde, parfüm üretiminde kullanıldığı belirtilmektedir.
3) Safran hem modern tıpta hem de halk hekimliğinde ilaç olarak kullanılır. İştah açıcı, balgam söktürücü ve cinsel gücü uyarıcı etkisi vardır. İştahsızlık, bronşit, boğmaca, hazımsızlık, uykusuzluk, iktidarsızlık, gibi rahatsızlıklarda kullanılmaktadır. Ayrıca adet söktürücü ve çocuk düşürücü olarak kullanılmaktadır. Safran küçük dozlarda iyi bir uyarıcı, yüksek dozlarda vucut sıcaklığını arttırıcı, çok yüksek dozlarda isetoksit etkili olup, kuvvetli kanamalara sebep olur. İnsanlar için letal doz 10-12 g arasındadır. Safran zehirlenmesi özellikle böbreklere yaptığı zarardan dolayı tehlikelidir. Safran, ayrıca kanser araştırmalarında önemli oranlarda kullanılmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Rusya, İspanya, Fransa, Romanya ve İngiltere'de yapılan kanser araştırmalarında, fareler üzerindeki denemelerden, bazı kanser türleri için umut verici sonuçlar alındığı belirtilmektedir. Ancak, dünyada üretilen safran miktarı, yapılan araştırmalar için yeterli olmamasının yanı sıra, çok pahalı bir madde olması nedeniyle, hem araştırma yapılmasını sınırlamakta ve hem de araştırma giderlerini çok arttırmaktadır. Bu nedenle, safranın seralarda yıl boyunca üretimi için de araştırmalar yapılmaktadır.
4) Ülkemiz dışında, safranın gıda sanayi inde kullanılma alanı çok geniştir. Çorba çeşitlerinden et kızartmalarına ve etli yemeklere, tatlılardan tuzlulara, hamur işlerinden kurutulmuş meyvelerin renklendirilmesine kadar, yaygın olarak kullanılmaktadır. Örneğin, yemeklerde ve tatlılarda renklendirici ve tatlandırıcı olarak kullanıldığı gibi; hamur, makarna,peynir,tereyağı,sucuk,salam ve sosiste renklendirici; sıcak ve soğuk içeceklerde ve hatta bazı içki çeşitlerinde renklendirici ve tatlandırıcı olarak kullanılmaktadır. Bazı ülkelerde safranlı besinlerin ve içeceklerin hazırlanmasına ait kitaplar yayımlanmıştır. Safranlı besinlerin fiyatı, eşdeğerde olan çeşitlerine göre daha yüksek olmaktadır.
Ülkemizde ise, safran kullanımı yaygın değildir. Eskiden beri, yalnızca zerde, aşure ve pilavda safran kullanılmaktadır. Son birkaç yıldan beri de Safranbolu İlçemizdeki lokumcular, diğer lokum çeşitlerinin içine safranlı lokumu da katarak lokum çeşitlerini zenginleştirmişlerdir.
Tüm bu belirtilen hususlar, safranın günümüzde ve hatta gelecekte, ekonomik öneminin ne kadar yüksek olduğunu göstermektedir. Safranın dünya piyasalarındaki değerini gösteren, ulusal gazetelerde çıkan, safranla ilgili bazı haberler aşağıda verilmiştir:
Sabah (1995); Dünya piyasalarında 1 kg safran 60 milyon lira.
Anadolu'nun Sesi (1996); Dünya piyasasında 1 kg safran 10 bin dolar.
Milliyet, 1996; Ülkemiz piyasasında 1 kg safran 250-300 milyon lira.
Gazete Pazar (1999; Ülkemiz piyasasında 1kg safran 2 milyar lira.
Günümüzde ise (2002) ; Ülkemiz piyasasında 1 gr safran 10 milyon lira.
Hürriyet (15 Aralık 1998) ; Safran;Ekim ayı çiçeklenme dönemi ve mevsimin ilk çiçekleri perşembeyi cumaya ya da pazarı pazartesiye bağlayan gecenin sabahında açtığı için halk arasında "mübarek bitki" olarak kabul edilir.
Türkiye (21 Ekim 2001) ; Dünyanın en pahalı bitkisi safran; Ülkemizde sadece Safranbolu'da üretilen bitkinin, Türkiye'de kilosu 5-6 milyar, uluslararası pazarda ise 13 bin dolar.Amerika Birleşik Devletleri'nde, safranın perakende olarak bir gramının fiyatı 8 dolardır. Bu değer dikkate alındığında, safranın bir gramının, altının bir gramına eşdeğer olduğu görülmektedir. A.B.D.'de safran satışı, marketlerin reyonlarında yapılmamakta, market yöneticisinin ofisindeki kasada muhafaza edilmektedir. Safran almak isteyen müşteri, yöneticiden peşin ödeme karşılığında safranı satın almakta, kredi kartı kabul edilmemektedir. Ayrıca, İspanya ve Yunanistan'da, safran alış verişi peşin ödeme karşılığı yapılmaktadır.
Safran ihracatı yönünden bir örnek verecek olursak; Hindistan'ın toplam ihracat gelirinin %2'sinden fazlası safrandan elde edilmekte ve ayrıca, Hindistan'da yetişen baharatlar arasında en önemli yeri almaktadır(Munshi, 1990)
